Адыгэ пIуаблэр лъэпкъ тхыдэм щыщ

 

Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ музей къызызэ­Iуахыгъэр илъэси 100 зэрэхъурэм ихэгъэунэ­фыкIын епхыгъэ Iофтхьабзэхэм ащыщ АР-м инароднэ сурэтышIэу ГъукIэ Замудин итхылъэу «Адыгэ пIуаблэхэр — арджэнхэр» зы­фи­Iорэр къызэрэдагъэкIыщтыр.

Тхылъым щызэхэугъоягъэх лъэпкъ культурэм изы пкъыгъо хьалэмэтэу пIуаблэм (арджэным) ехьылIэгъэ къэбархэмрэ сурэтхэмрэ. Ар зэлъашIэрэ IэпэIасэу ГъукIэ Замудин илъэсыбэрэ зыдэлэжьэгъэ IофшIэгъэшху. Искусствэм илъэгапIэ нигъэсэу пIуаблэхэр (арджэнхэр) зэришIыгъэ­хэм имызакъоу, Замудин пэсэрэ пIуаблэхэм ащыщэу къэнэжьы­гъэхэр, хъарзынэщхэм ачIэлъхэр зы купышхоу зэригъэуIужьыгъэх ыкIи ушэтын куухэр аришIылIагъ.

Тхылъыр къызэIуахы тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу, Урысыем и Этнографическэ музей и Къутамэу Кавказ, Гурыт Азием ыкIи Казахстан ащыпсэурэ лъэпкъ­хэм якультурэ дэлажьэрэм иIофышIэу В.А. Дмитриевымрэ тарихъ шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, антропологиемрэ этнографиемрэ я Музееу Петр Великэм ыцIэкIэ щытым (Кунсткамера) иIофышIэ шъхьаIэу Е. Г. Царевамрэ ястатьяхэм. Кавказым щы­зэлъашIэрэ пIоблэ лъэпкъхэм арагъапшэзэ, адыгэ пIуаблэм чIы­пIэ лъагэ ахэм фагъэшъошагъ, Евразием ис лъэпкъхэм яшэкI­шъэн-алырэгъушIын итарихъ ушэ­тыгъэнымкIэ мы тхылъым лъэшэу ишIуагъэ къызэрэкIощтыр ха­гъэунэфыкIыгъ.

Дунаим щыцIэрыIо шIэныгъэлэжьхэм ястатьяхэм къакIэлъэкIо ГъукIэ Замудин иушэтын. ПIуаблэм (арджэным) итарихъ, ишIыкIэ, зэрагъэфедэрэр, тхыпхъэ-­кIыпхъэу зэрагъэкIэракIэрэр ащ къеIуатэ. ПIоблэ 600-м ехъу, иными цIыкIуми, Замудин къыхигъэщыгъ. Ахэм ахэт ямышIыкIэ гъэпсыкIэ зиIэ пIоблитIу уарзэм хэшIыкIыгъэхэу, алырэгъум фэ­дэхэу. Я XIX-рэ лIэшIэгъум къыщыублагъэу джырэ уахътэм нэс ашIыгъэхэу Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ музей чIэлъ пIоблэ 85-рэ, Урысыем имузей зэфэшъхьафхэм — 244-рэ, Урысыем шIэныгъэхэмкIэ игупчэ гуманитар ушэтынхэмкIэ Къэбэртэе-Бэлъ­къар институтым (къ. Налщык), унагъохэм арылъхэу 88-рэ ыкIи джырэ пIоблашIэхэм япIобли 132-рэ ушэтыным хигъэлэжьаг ъэх.

Художественнэ шэкIшъэным, алрэгъушIыным, тхыпхъэхэм атетхыхьэгъэ шIэныгъэлэжьхэм къыхахыгъэ екIолIакIэхэр иIэубытыпIэхэу ГъукIэ Замудин адыгэ пIуаблэхэм яинагъэ, ятеплъэ, зэрагъэфе­дэрэм, шъоу яIэм, зыхэшIыкIыгъэхэм, тхып­хъэхэр зэрэхэгъэщэгъэ шIы-кIэм ялъытыгъэу купиплIэу ыго­­щыгъэх:

— цыр агъапцIэ зыхъукIэ агъэфедэрэ пIуаблэ (арджэн) — ший;

— пIоблэ (арджэн) шъо­зэикI инхэр;

— пIоблэжъыехэр (ар­джэн цIыкIухэр);

— зэмышъогъу орзэ пIо­блэ алырэгъухэр.

А гощыкIэр лъапсэ фэхъугъ шIэныгъэ каталогэу тхылъым дэт­ми. Ар тIоу зэхэт: я XIX — XX-рэ лIэшIэгъухэм пэсэрэ пIоб­лашIэхэм (арджэнышIхэм) яIэ­шIагъэхэмрэ джырэ лъэхъаным ашIыгъэхэмрэ. Каталогым хэхьэгъэ пIуаблэ (арджэн) пэпчъ зы­шIыгъэм, уахътэу, чIыпIэу зыщишIыгъэм, зыхишIыкIыгъэм, шIыкIэу иIэм, чIыпIэу зыщаухъу­мэрэм якъэбархэр пытхагъэх.

Тхылъым осэшхо зиIэ тхыгъэ гуадзэхэр игъусэх: къэбархэу Европэм, Урысыем ащыщ цIыф гъэсагъэхэм къагъэнагъэхэр, 1980 — 1985–рэ илъэсхэм ГъукIэ Замудин Адыгеимрэ Къэбэртаемрэ ячылэхэр къыкIухьэзэ на­хьыжъхэм къаригъэIотэжьыгъэхэр. Ахэм къахишыпыкIыгъэ гущыIэхэу пIуаблэм (арджэным) къешIэкIыгъэхэр хэтхэу гущыIалъэ зэхигъэуцуагъ.

Тхыгъэ гуадзэхэм ащыщ искусствоведэу шIэныгъэлэжь цIэ­рыIоу Кушъу Аслъан пIуаблэм (арджэным) тыритхыхьэгъэ Iоф­шIэгъэшхоу «Художественные средства декоративного оформления адыгских циновок» зыфиIорэр.

Пшъэрылъ шъхьаIэу тхылъыр зытхыгъэм иIагъэр пIоблэ (ар­джэн) зэмылIэужыгъоу адыгэхэм яIагъэхэм ясурэтхэр ухъумэ­гъэныр, адыгэ IэшIэгъэ хьалэмэтым джырэ ныбжьыкIэхэр къы­фэгъэущыгъэнхэр, илъэсыбэрэ зыдэлэжьэгъэ ушэтыным изэ­фэ­хьысыжьхэр дунэе шIэныгъэм хэлъхьэгъэнхэр.

Лъэпкъ культурэр зышIо­гъэ­шIэгъон пстэуми тхылъыр къа­шъхьапэнэу тэгугъэ, 2025-рэ илъэ­сым ар къыдэкIыщт.

Тхылъыр къизытхыкIы зышIоигъом телефонэу +7 (928)-663-83-29-мкIэ е электрон почтэу guchevz@bk.ru мэзаем и 15-м нэс макъэ аригъэIун ылъэкIыщт.

AM